Özsevici (narsistik) kişilik bozukluğu
Narsist şahıslar, kendilerini fizikî ve ruhsal taraftan çok beğenirler. Öteki insanlara nazaran kendilerini üstün görürler, daima beğenilme, ilgi ve onay beklentisi içindedirler. Gittikleri her yerde özel ilgi göreceklerini düşünür, üstün yerleri hak ettiklerine inanırlar. Narsist birey, benlik hürmetini bu biçimde besler. Ona nazaran en hoş, en güzel, en parlak, en zeki odur ve o olacaktır. Hiç elbet, bu türlü bir özsevicilikte hayal kırıklarına ve incinmelere sık rastlanır. Beklentileri karşılanmayınca özsaygıları düşer, bu sebeple şahıslar depresif hissedebilirler. Narsist şahıslar, tenkide dayanamaz; daima övgü bekledikleri için, davranışları da bunları elde etmeye yönelik olacaktır.
Bu bireyler, kendilerini daha üstün göstermek için, diğerlerini kullanabilir ve onların haklarını hiçe sayabilirler. Çıkar münasebetlerine açık olabilir, diğerlerinin his ve kanılarını, ihtiyaçlarını anlamakta zorluk yaşayabilirler. Bu sebeple kuracakları alakaları bencil ve benmerkezci olarak tanımlamak mümkündür.
Narsist kişilik neden gelişir?
Kişilik bozukluğunun gelişiminde, 0-6 yaş, çok kıymetli bir periyottur. Bu periyotta çocuk aileyle ilgi kurar. Bilhassa anneyle kurduğu bağ, onun kişilik gelişiminde ve sonraki hayatında tesirli olacaktır. Çocuk aileden gelen beklentileri karşılamak durumundadır ve aile çocuğu bu beklentileri karşılaması için, muhakkak bir düzeyde fiyat. Fakat, aile bunu şuurlu olarak yapmaz. O, aile için en zeki, en başarılı, en uslusu olmalıdır. Durum bu türlü olunca, çocuk kendi potansiyelini ortaya koyamaz ve kendi kararlarını alamaz hale gelir.
Narsist kişilik bozukluğunun temelinde, erken çocukluk periyodunda anne babanın kâfi eşduyum göstermemeleri; çocuğun uygun anne babalık ortamında gerçek dünyanın düş kırıklıkları ile gereğince karşılaşamaması yatmaktadır. Anne babanın, çocuğun özelliklerini çok yüceltmeleri ve vurgulamaları ile daima beslenen çocuk, gereksizce büyüklenen özbenlik duygusu oluşturur. Bunun da “Narsizmin” oluşumunda kıymetli bir hissesi vardır. Ayrıyeten Narsistlerin hikayelerinde, çocuklukta duygusal ihmal besbellidir.
Narsist bireylerin derinlerine bakıldığında, ağır bir değersizliğin hakim olduğu görünür. Bu histen kurtulabilmek için, daima bedellerini yükselten aktiviteler içinde bulunurlar. Bunlar başarılı olmaya çalışmak ve muvaffakiyet peşinde koşmak üzere olabilir. Lakin, tüm bu süreçlerin farkında değildirler, bunları bilinçsizce yaparlar.
Narsistik kişilik bozukluğu olan bireyler, söyle düşünebilir:
• Ben çok özel bir insanım
• Üstün biri olduğum için, özel davranılmayı ve bir grup ayrıcalıklar tanınmasını hak ediyorum
• Diğerlerine uygulanan kurallar beni bağlamaz
• Tanınmak, övülmek ve hayran olmak çok önemlidir
• Benim pozisyonuma hürmet göstermeyenlerin cezalandırılması gerekir
• Öteki beşerler, benim gerekmelerimi karşılamadılar
• Hak ettiğim saygıyı görememem ya da hak ettiklerimin verilmemesi bağışlanamaz
• Diğerleri, kendilerine duyulan hayranlığı ve sahip oldukları varlığı hak etmiyor
• İnsanların beni eleştirme hakları yok
• Ben çok yetenekliyim, diğerlerinin benim durumuma gelebilmeleri için, kendilerine yeni yollar bulmaları gerekir
• Fakat benim kadar zeki ve parlak olanlar beni anlayabilirler
• Büyük şeyler istemek için her türlü nedenim var
Narsistlerin dışa vurdukları kendini beğenmişlik ve inanç havasının, diğerlerinin hayranlığını kazanması ve onların kelamını dinlemelerini sağlaması şaşırtan değildir. Etraflarındaki insanları tartarlar ve kendilerine hürmet gösterecek üzere olanları çabucak ayırt ederler. Narsistler, sıklıkla karşılığında pek bir şey beklemeden karşılarında hürmetle eğilecek, ‘düşünceli’ bağımlı bir kişiyi bulup çıkarırlar.
Kimilerinde ise, Narsistik yapı çabucak fark edilmeyebilir. Mütevazi ve kibar görünmeye çalışabilir, övgü sevmeyebilirler. Kendilerine yakından bakıldığında, derinlerinde yatan bir büyüklenmecilik olduğu söylenebilir. Örneğin işinde başarısızlığa uğrayan bir kişi, söyle yorum yapabilir: Bulunduğum pozisyonda çalışıp çalışmamam benim için değerli değil, lakin şirket benim üzere birini kaybetti.
Narsist bireyler, insan münasebetlerinde sorun yaşarlar. Sıklıkla sevgili ile yakınlaşma ve sonra ayrılma sıkıntıları yaşarlar. Sık sık hengame edip tekrar tekrar barışırlar. Sıklıkla sevgili değiştirebilir, birebir şahısla daima tartışma yaşayabilirler. Bu bireyleri uzaktan tanıyanlar ise, kendilerini karizmatik ve alımlı olarak nitelendirebilir. Narsist şahıslar çoklukla siyasetçi, yönetici, bilim adamı, önder olurlar; lakin vakit zaman iş yerinde saldırgan ve bencil tavır sergileyebilirler. Bu bireylerin iş ömrü, sevgili alakaları, çocuklarıyla olan bağlarının çabucak hemen hepsinde sorun vardır. Narsist bireyler, bilhassa Borderline kişilik yapısında olan sevgililer edinirler. Bu şahıslar ulaşılmaz şahıslar olabilir ve elde ettiklerindeyse onları değersizleştirirler. Bu nedenle partnere sık sık öfke duyarlar. Bağlantıları uygun gitmediğinde de, alternatif partner arayışına geçer, değersizlik hislerinden kurtulabilmek için sık sık mastürbasyon yaparlar. Tehlikeli sporlara yönelebilir, alkol ya da esrar tüketebilirler, pornografi ve sapkın münasebetler içinde olabilirler. Bunlar kişinin savunma düzeneğini oluşturur ve narsistik duygusal kırılmalar arttıkça, bu cins uğraşlar artış gösterecektir. Bu üslup kırılmalar, örneğin başarısız olma, hoşlandığı bayanı elde edememe, eleştirilme, terk edilme üzere durumlarda, bedende somatik hastalıklar belirebilir. Örneğin kişinin beli, başı, sırtı ağrır, nefes almada zahmet çeker, çok yeme ya da tam aksisi, iştahta azalma olur. Mide ve bağırsak, hazımsızlık sorunu yaşayabilir ve bu şikayetlerinden ötürü doktora başvurabilirler. Kişi boşalma, sertleşme, öteki bayanlara çok ilgili, sık mastürbasyon, eşcinsel olabileceğine dair dehşetler yaşayabilir.
Tedavisi var mıdır?
Narsistik şahıslar, terapiye güç gelen bireylerdir. Onlara nazaran, terapiye gelmek zayıflık göstergesidir. Bu nedenle, temel sebebin ruhsal problemler olduğunu düşünemezler ve terapiye gelmezler. Geliş sebepleri, çoklukla depresyon, telaş, panik atak, mutsuzluk, boşluk hissi ve cinsel sıkıntılardır. İnsan münasebetlerinde meseleler yaşadıkları için gelirler; aile içi çatışmaları vardır, parteri terk etmiştir ya da bir başarısızlığa uğramış olabilirler.
Terapiye başvurma sırasında, temel sebep gözönünde bulundurulmalıdır.
Narsistik kişilik bozukluğu, dinamik psikoterapi ile tedavi edilebilir. Terapist için güç olaylar olabilir. Terapist, vakit zaman idealize edebileceği üzere, vakit zaman da öfke duyulan kişi olabilir. Terapi mühletleri değişkenlik göstermekle birlikte, kimilerinde bu durum uzun sürebilir. Konusunda uzman ve tecrübeli bir terapist ile sonuç verimli olacaktır.
Uzman Klinik Psikolog Nurdan GÜNDOĞDU