Jenerasyonlar ortası travma
KUŞAKLAR ORTASI TRAVMA
Gerçek bir mevt ya da mevt tehdidinin yaşandığı, ağır yaralanmanın yahut bedensel bütünlüğe yönelik bir tehdidin meydana geldiği ve kişinin kendisinin yaşadığı yahut şahit olduğu olaylar travmatik yaşantılar olarak isimlendirilir.
Gerçek bir mevt ya da mevt tehdidinin yaşandığı, ağır yaralanmanın yahut bedensel bütünlüğe yönelik bir tehdidin meydana geldiği ve kişinin kendisinin yaşadığı yahut şahit olduğu olaylar travmatik yaşantılar olarak isimlendirilir. Travmatik yaşantılar, ruhsal açıdan sarsıntı, sel üzere doğal felaketler, savaşlar, cinsel ya da fizikî taarruza uğrama, azap, cinsel taciz, çocuklukta yaşanan istismar, trafik kazaları, iş kazaları, hayatı tehdit eden bir hastalığın teşhisinin konması, tehlikeli bir olaya şahit olmak üzere zorlayıcı ve kişinin başa çıkma yeteneğini olumsuz tarafta etkileyen travmatik olayları kapsar. Travmatik yaşantıların, hayatın olağan akışı esnasında meydana gelen ve bireylerin başa çıkma düzeneklerini devre dışı bırakarak onların hayata ahenklerini olumsuz istikamette etkileyen yaşantılar olduğu görülmektedir. Ayrıyeten, sıradan talihsizliklerden farklı olarak travmatik olaylar, ekseriyetle mağdurların ömrüne yahut bütünlüğüne ait tehditler içermekte ve bireyler üzerinde bedensel ve ruhsal istikametten kıymetli ve tesirli yaralanma belirtilerine yol açmaktadır. Tıpkı vakitte, travma sırasında bireylerin yıkıcı bir güç tarafından çaresiz hale getirildiği de dikkat çekmektedir. Ruhsal travmanın, insanın güçsüzlüğü, zayıflığı ve çaresizliği ile yüzleşmesi durumu olduğu görülmektedir. Bu tarafıyla travmatik yaşantılar, insanlara denetim, bağ kurma ve mana duygusu veren olağan davranış sistemini alt üst ederler. Bu bağlamda ruhsal travmanın, bireylerin hayatlarında değişiklik yapmalarını gerekli kıldığı ve bireyler açısından yine ahengi gerektirdiği savunulmaktadır. Bunların yanı sıra, yaşanılan travmanın çok şiddetli olması, uzun sürmesi ve kasti bir olay sonucunda yaşanması durumunda çoklukla bireyler birinci olarak büyük bir dehşet ve yabancılaşma hissederler ve daha sonra bu hisleri depresyon ve suçluluk izler. Vakitle bu hislerin donuklaştığı, bireylerin çok derin bir disasiyasyon deneyimledikleri görülmektedir. Hatta, artık bireyler açısından yaşayıp yaşamamanın farksızlaştığı ve en sonunda bireylerin yaşayan bir meyyit haline geldikleri dikkat çekmektedir. Başka yandan, travmanın bir başka yıkıcı tesiri de yaşanılanların yalnızca mağduru değil; birebir vakitte gelecek jenerasyonları de etkileyerek hapsetmesidir. Bu bağlamda, bireylerin çocukluk periyotları içerisinde kronik bir formda gerçekleşen travmatik yaşantılarının onları dissosiye ettiği ve gelecekte bir kısır döngü halinde büyük oranda travmanın kuşaklararası transferine neden olduğu savunulmaktadır. Kuşaklararası travma geçişi ile düzenlenen çalışmalarda, travmanın sadece travmatik olaya maruz kalan kişi ya da etrafla hudutlu kalmadığı, kendisinden sonraki jenerasyonları da etkilediği görülmektedir. Hayatının bir periyodunda savaş ve soykırım üzere önemli travmatik tecrübeler yaşamış olan ve bu travmatik tecrübeler sonucunda hayatta kalabilen çocuk ve yetişkinlerin bu sürece tanıklıkları “ikincil-vekaleten travma” olarak nitelendirilmektedir ve ikincil travma mağdurlarında travma sonrası gerilim bozukluğu, depresyon ve dissosiyatif bozukluklar başta olmak üzere pek çok ruhsal sorun ve hastalıklar oluşabilmektedir. İkincil travmayı deneyimleyen bireylerin de bu tecrübenin izlerini ve tesirlerini yakın bağda olduğu aile üyelerine aktarabildiği gözlemlenmektedir. Bu transferin vakit içerisinde birincil travmayı direkt ya da dolaylı olarak deneyimleyen kuşaktan daha sonraki jenerasyonlara kadar uzanabildiğine dair görüşler çerçevesinde jenerasyonlar ortası travma geçişi olarak tanımlanan fenomen ortaya çıkmıştır. Carl Gustav Jung, travmanın kuşaklararası transferi ile ilgili kolektif bilinçdışı kavramını formüle etmiş ve insanoğlunun; sembollerle, duygulanımsal durumlarla ve insanların davranış tipleriyle jenerasyondan nesile aktarılan bir kolektif bilgiye sahip olduğunu belirtmiştir. Bu doğrultuda, travmatik ruhsal problemlerin yalnızca o bireye has olmadığı, kuşaklar uzunluğu tesir oluşturan bir fenomen olarak ele alınması gerektiği görülmektedir. Bunlara ek olarak, kuşaklararası travma transferinde aile ve ailenin yapısı büyük ehemmiyet taşımaktadır. Aile yapılarına psikopatoloji açısından bakıldığında üç çeşit aile modeli olduğu dikkat çekmektedir. Bunlar; olağan aile, görünürde olağan aile (disfonksiyel aile) ve patolojik aile modelidir. Olağan aile modelinde, ebeveynler psikiyatrik bir teşhis almamış şahıslardır. Görünürde olağan ailede, teşhis alan bir çocuk ve çoklukla teşhis alamayan fakat eşik altı teşhis kriterleriyle seyreden ebeveynler mevcuttur. Patolojik ailede ise, aile üyelerinin neredeyse hepsi en az bir psikiyatrik teşhis alan bireylerden oluşmaktadır. Travmatik şahıslarla kurulan patolojik bağlantı, bireyde travmatik tesirler yaratır. Kuşaklararası travmanın transferinde patolojinin, kurbana ve kurban dışındaki aile bireylerinin tümüne geçtiği göze çarpmaktadır. İstismarcı-kurban bağlantısında herkesin hem mağdur hem de kurban rolünde olabilmesi travmanın kuşaklararası transferini açıklayan kıymetli bir örnektir. Klinik müşahedeler ve deneysel çalışmalar, travmatik yaşantıların yalnızca travmaya maruz kalan şahısları etkilemediğini, bu bireylerin hayatlarındaki kıymetli bireyleri de etkilediğini göstermektedir. Travmanın kuşaklararası aktarılması teorisi, bir aile üyesinin deneyimlediği travmatik yaşantıların tesirlerinin daha genç olan öbür aile üyesinde de görülebildiğini savunmaktadır. Bu tesirin ortaya çıkması için genç aile üyesinin travmaya direkt maruz kalmasına gerek olmadığı, hatta, bu kişinin travmatik yaşantı bittikten sonra bile doğmuş olabileceği dikkat çekmektedir. Ayrıyeten, psikotarih açısından çocuk yetiştirme tarzları, çocukluk çağı travmalarının oluşmasında değerli bir role sahiptir. Çocukluk çağı travmalarına maruz kalmak, ebeveynin yahut bakım verenin çocuk yetiştirme tarzlarını de etkilemektedir. Çocuk yetiştirme tarzlarının jenerasyondan nesle aktarılması sonucunda çocukluk çağı travmalarının, aileler tarafından uygulandığı ve öncelikle anneden kıza geçtiği gözlemlenmektedir. Ebeveynler, kendi çocukluk çağı travmalarını tekrar işleyip, kendi çocuklarına kuşaktan nesile biraz daha âlâ bir halde yaklaşma yeteneğine sahip olabilirler. Bakım verenler ve ebeveynler, bilhassa anne, çocuğunu destekleyici halde müspet çocuk yetiştirme tarzları ile yetiştirirse ve bu çocuk yetiştirme tarzları toplum tarafından takviye görürse tarihî kişiliklerde değişimler gerçekleşebilir. Şayet kız çocukları negatif çocuk yetiştirme tarzları ile yetiştirilir ve berbat muameleye maruz kalırlarsa, anne olduklarında kendi travmalarını yine işleyemezler ve kuşaklararası bir geçişle bu süreci çocuklarına yansıtırlar. Bir toplumda çocuk yetiştirme üslubunun gelişmemesi de, o toplumun iktisat, kültür, sanat, toplumsal ömür bakımından duraksamasına yahut çökmesine yol açabilir. Travma alanında düzenlenen çalışmalar incelendiğinde, yanlış çocuk yetiştirme üsluplarının da bireyin ruh sıhhati üzerinde travmatik yaşantılar kadar değerli ve olumsuz tesirlerinin olduğu göze çarpmaktadır. Yetişen her jenerasyonun kendi çocuklarına çocukluk çağı travmalarını yaşatmaları, bu çocukların toplumda sıkıntılı bireyler olarak yetişmesine ve sonraki nesillere bu travmayı aktarmalarına yol açacaktır denilebilir. Bu bağlamda, çocuk yetiştirme tarzlarındaki değerli değişikliklerin, toplumdaki toplumsal ve siyasi değişimi sağlayacağı söylenebilir. Gelişmiş, entegre edici ve çocuğun ruh sıhhatine ehemmiyet veren çocuk yetiştirme üsluplarına sahip olan toplumların, daha donanımlı bir yeni kuşak yetiştirerek kuşaklararası süreçte bilginin, insanın ve insan olmanın pahasının bilinmesi ve her türlü kriz ortamında tahlil odaklı tekniklerin gerçek bir halde uygulanması üzerinde epey tesirli olduğu aşikardır.